9 шілдеде Қазақстанда маңызды мереке – Су шаруашылығы қызметкерлерінің күні атап өтіледі. Бүгінгі күні республика бойынша өз өмірін осындай маңызды салаға арнаған мыңдаған мамандар адал еңбек етуде. Біздің басылымға берген сұхбатында ҚР экология, геология және табиғи ресурстар министрі Мағзұм Мырзағалиев олардың жұмысы неліктен маңызды екенін айтып берді. – Бүгінде Қазақстанда 1,7 млн га суармалы жер бар. Ал бұл, ең алдымен, жұмыс орындары, елдің азық-түлік қауіпсіздігі, – деп бастады әңгімесін Мағзұм Маратұлы. – Сондықтан су шаруашылығы мамандығы құрметті әрі ауыр мамандық, бірақ өте маңызды сала. Өйткені сусыз егін жинау және халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету мәселесін шешу қиын екені түсінікті. Олардың мерекесі елдің су шаруашылығы үшін ең белсенді вегетациялық маусымда атап өтіледі. Бұл саладағы жұмысшылардың бос уақыты жоқ, олар халықты және шаруа қожалықтарын сумен қамтамасыз ету үшін тәулік бойы жұмыс істейді. Дегенмен, біз елдің барлық су саласы қызметкерлеріне арнап салтанатты жиналыс өткіземіз, ол пандемияны ескере отырып, онлайн режимде өтеді. Біз ерекше көзге түскен қызметкерлерді олардың ерен еңбектерінің және жалпы осы мамандықтың маңыздылығын тағы бір рет атап өту үшін марапаттаймыз. – Судың маңызы біздің елде ғана емес, бүкіл әлемде жыл сайын артып келеді. Қазақстандағы су ресурстарының көлемі қандай? – Иә, біздің еліміздегі өзен ағынының көлемі орта есеппен 90-100 текше шақырым аралығында өзгереді, соңғы 3 жылда – 93 текше шақырым деңгейінде тұр. Бұл судың 60% – ын жергілікті өзен ағыны, ал қалған 40% – ы трансшекаралық өзендер қамтамасыз етеді. Оның ішінде ауыл шаруашылығына – 15 текше км (65%), өнеркәсіпке – 6 текше км (30%) және коммуналдық шаруашылыққа-1 текше км (5%) келеді. Ауыл шаруашылығы біздің негізгі тұтынушымыз болғандықтан, біздің басты міндеттеріміздің бірі – шаруалардың суға деген қажеттіліктерін қанағаттандыру. Бұл бойынша біз жұмыс істейтін бірнеше бағыт бар. Біріншіден, біз көршілерімізбен, соның ішінде Қырғызстанмен, Өзбекстанмен және Тәжікстанмен, Ресеймен және ҚХР-мен су дипломатиясы мәселелері бойынша тығыз жұмыс істейміз. Екіншіден, біз суды тасымалдау кезінде оның шығынын азайту жөнінде белсенді шаралар қабылдаймыз. Өздеріңіз білетіндей, Қазақстанда арналарымен қатар, қанағаттанарлықсыз күйдегі арналар да бар. Өткен жылы үкімет бөлген қаражаттың көмегімен біз 813 шақырым арнаны жөндедік, ал биыл ұзындығы 1000 шақырымнан асатын арналарды жөндеу жоспарланған. Бұл тасымалдау кезінде су ысырабы көлемінің едәуір төмендеуін және тиісінше, өңірлерде сумен қамтамасыз ету деңгейінің жоғарлауына мүмкіндік береді. Суару-суландыру арналарын цифрландыру да бізге осы міндетті нәтижелі шешуге көмектеседі. Осындай алғашқы пилоттық жобаны біз өткен жылы Түркістан облысы Мақтаарал ауданындағы К-19 магистральды суару каналын цифрландыру аясында жүзеге асырдық. Оның ұзындығы – 12 км. Канал суармалы жер көлемі 3628 га болатын 328 ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді суармалы сумен қамтамасыз етеді. Жоба тамаша нәтижелер көрсетті, атап айтқанда, цифрлық есепке алу нәтижесінде біз суды өнімді емес тұтыну 45% – ға жететінін анықтадық. Биыл біз 16 арнаны цифрландыруды жоспарлап отырмыз. Жыл сайын бұл сан тек өсе бермек. Сонымен қатар, біз телефонда қанша су пайдаланылғанын және басқа да маңызды деректерді бақылау мүмкіндігі болған кезде суды пайдаланушы деп аталатын кабинетті іске асырамыз. – Халықты сумен қамтамасыз ету және су үнемдеу жөніндегі министрлік тағы қандай негізгі міндеттерді шешуі керек? – Біз сондай-ақ елді қамтамасыз ету үшін су қоймаларының құрылысын маңызды деп санаймыз. Бүгінгі таңда біздің мамандар республиканың қар қоры бойынша деректерді терең зерттеп, «Қазгидромет» РМК-мен бірлесіп, Қазақстанда 9 өңірде 39 су қоймасын салу мүмкін екенін анықтады. Оның ішінде биыл Түркістан облысындағы Кеңсай-Қосқорған су қоймасының құрылысы аяқталып қалды. 39 су қоймасының құрылысы еліміздің қажеттіліктері үшін көлемі 3,6 млрд текше метр су қорын қосымша жинауға мүмкіндік береді. Бұл сондай – ақ 70 елді мекен (137 мың адам) үшін су тасқыны құбылыстарының қаупін азайтады, 394 мың га жаңа суармалы жерлерді айналымға енгізуге, ауыл шаруашылығында 129 мыңнан астам жұмыс орындарын құруға, трансшекаралық өзендердің су көлеміне тәуелділікті алып тастауға мүмкіндік береді: Қырғызстан 30% – ға дейін, Өзбекстан 25% – ға дейін, Ресей Федерациясы 15% – ға дейін. – Соңғы 2 жылда біздің білуімізше, ондаған су қоймаларын, гидротехникалық жүйелерді, соның ішінде ұзақ құрылыстарды қайта құру, жөндеу жұмыстары жүргізілді. Бұл бағытта әлі де көп жұмыс бар шығар? – Біздің министрлік 2 жыл бұрын құрылған кезде, сол кезде елде су шаруашылығы саласында 10 ұзақ мерзімді құрылыс жобасы болған. Оның ішінде бүгін біз 7 ұзақ мерзімді құрылысты аяқтадық. Таяуда ғана, 2 шілдеде Солтүстік Қазақстан облысында Преснов топтық су тартқышы құрылысының 2-ші кезеңі аяқталды, бұл 12 мыңнан астам халқы бар 17 ауылды сумен қамтамасыз етуге мүмкіндік берді. Бұл топтық су таратқыштың жалпы ұзындығы 249 км құрайды. Нәтижесінде биылғы жылы барлық ұзақ мерзімді құрылыстардан Қарағанды облысындағы «Эскулинский» және Қызылорда облысындағы «Талап» су тартқыштарын аяқтау қалды. – Бүгінде Президенттің суармалы жер көлемін 3 млн гектарға дейін жеткізу жөніндегі тапсырмасы қалай орындалуда? – Әрине, біздің министрлік осы бағытта белсенді жұмыс жүргізуде. Мәселен, өткен жылы біз қосымша 54 мың гектар суармалы жерді енгіздік, биыл 78 мың гектарды енгізу жоспарланып отыр, бұл қосымша 66 млрд теңгеге ауыл шаруашылығы өнімдерін өсіруге, сондай-ақ 16 мың жаңа жұмыс орнын құруға мүмкіндік береді. Соңғы 2 жылда суармалы жерлерді енгізудің жалпы тиімділігі өсірілген ауыл шаруашылығы өнімі түрінде 100 млрд теңгеге жуық Осылайша, Президенттің жаңа суармалы жерлерді пайдалануға беру жөніндегі тапсырмасы біз үшін өте маңызды және оны белсенді түрде орындауды жалғастырудамыз. – Су тапшылығы, әсіресе елдің оңтүстігінде, соңғы бірнеше жылдан бері байқалады. Республика бойынша суаруға қатысты қазіргі жағдай қандай? – Иә, соңғы бірнеше жылда елімізде су аздығы байқалады, бірақ біз кейбір қиындықтарға қарамастан, тұтынушыларды сумен қамтамасыз ету үшін барлық қажетті шараларды қабылдай отырып, осы кезеңнен тұрақты өтіп келеміз. Жоғарыда атап өткенімдей, біздің мамандар қазір тәулік бойы жұмыс істейді, сумен қамтамасыз етуді шешу үшін түрлі құралдарды қолданады, оның ішінде келісім бойынша суару кезектілігін ұйымдастырады, коллекторлық-дренаждық суларды қолдана отырып, су айналымын суаруды пайдаланады. Яғни, мерекеге қарамастан, су саласының мамандары тәулік бойы өз қызметтерін су тораптарында, гидропостарда, су қоймаларында, арналарда атқарады. – Қазақстанның су саласында көптеген отбасылық әулеттер жұмыс істейтіні құпия емес. Сіздің ойыңызша, бұл немен байланысты? – Менің ойымша, ең алдымен, біздің елімізде су шаруашылығы мамандығы өте құрметті, өйткені су шаруашылығы қызметкерлері адамдардың күнделікті өмірінде және жалпы ауыл шаруашылығында, Қазақстан экономикасында үлкен рөл атқарады. Олар сумен бірге далаға, республиканың миллиондаған азаматтарының үйлеріне тіршілік орнатады. Мен Қазақстанның су шаруашылығы саласындағы отбасылық әулеттердің бірнеше мысалын келтіре аламын. Мәселен, «Қазсушар» РМК «Есіл Су» филиалының өзінде 7 отбасылық әулет өкілдері, оның ішінде Бабиндер, Гудзенколар, Лукьяновтар, Шабаевтар, Лют, Москвиндер, Партиялықтар әулетінен бірнеше ұрпақ еңбек етуде. Мысалы, «Қазсушар» қызылордалық филиалында Арыстанбаевтар отбасында су саласында әкесі, ұлы және немересі ондаған жылдар бойы еңбек етіп келеді. Бұл операторлар, машинистер, жөндеушілер, бухгалтерлер, басшылар, диспетчерлер, зертханашылар, жұмысшылар және т.б. Кейбір осындай отбасылық әулеттердің барлық мүшелерінің су саласындағы жалпы жұмыс өтілі 100 және тіпті 120 жылға жетеді! Бұл біз үшін өте құнды дүние. Себебі, бұл ұрпақтан ұрпаққа, ата-анадан ұлы мен қызына, содан кейін немерелері мен шөберелеріне үлкен тәжірибе мен білім ғана емес, сонымен бірге бүкіл ел бойынша жүздеген адамдар өздерінің өмірі мен отбасын байланыстырғаны олардың осы қиын мамандыққа деген сүйіспеншілігі пен құрметінің белгісі. – Мағзұм Маратұлы, су шаруашылығы қызметкерлеріне олардың кәсіби мерекесі қарсаңында не айтқыңыз келеді? – Ең алдымен, құрметті су саласының мамандары мен олардың отбасыларына мықты денсаулық тілегім келеді, өйткені азаматтарды, ауыл шаруашылығын, еліміздің өнеркәсіптік кәсіпорындарын сумен қамтамасыз ету бойынша көптеген мәселелердің шешілуі осыған негізделген. Сондай-ақ, қазіргідей 24/7 күшейтілген режимде жұмыс жасамайтындай қиын су циклының тезірек өтуін және барлық адамдар үшін су жеткілікті болуын тілейміз, Мен бүкіл елді сумен қамтамасыз ету үшін барлық мүмкін шараларды қабылдаған және қабылдайтын су шаруашылығы қызметкерлерінің лайықты, айбынды жұмысын тағы да атап өткім келеді. Қандай қиындықтарға қарамастан, олар өз кәсібіне және бізге, олардың су тұтынушыларына адал болып, өз қызметтерін тұрақты атқарады. Сондықтан мен сіздерге, қымбатты әріптестер, амандық, амандық және бүкіл ел үшін маңызды еңбектеріңізге табыс тілеймін! Сала ардагерлеріне де ел мүддесіне адал қызмет еткен жылдары үшін үлкен алғысымызды білдіреміз.
Дереккөз – Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі